Polska a europejskie standardy antydyskryminacyjne wobec cudzoziemców

Polska a europejskie standardy antydyskryminacyjne wobec cudzoziemców, ten temat z uwagi na napływ obcokrajowców staje się coraz głośniejszy. Prawo antydyskryminacyjne Unii Europejskiej opiera się na zasadzie równego traktowania wszystkich osób niezależnie od ich narodowości, pochodzenia etnicznego, wyznania, płci czy orientacji seksualnej. W odniesieniu do cudzoziemców, państwa członkowskie zobowiązane są do przeciwdziałania dyskryminacji zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym, w tym w dostępie do pracy, edukacji, usług czy opieki zdrowotnej. Jak na tle tych standardów wypada Polska? Czy obowiązujące przepisy rzeczywiście chronią cudzoziemców przed nierównym traktowaniem?

Polskie prawo antydyskryminacyjne – podstawy prawne

Głównymi podstawami prawnymi regulującymi kwestie równego traktowania w Polsce są art.32 Konstytucji RP ] oraz Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Ustawa ta implementuje m.in. przepisy Dyrektywy Rady 2000/43/WE dotyczącej równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz dyrektywy Rady 2000/78/WE ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy.

Zakazana jest dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia w takich obszarach jak:

• zatrudnienie i wykonywanie działalności gospodarczej,
• zabezpieczenie społeczne,
• opieka zdrowotna,
• oświata i szkolnictwo wyższe
• dostęp do usług, dóbr i mieszkań.

Choć przepisy istnieją, rzeczywistość pokazuje, że cudzoziemcom w Polsce wcale nie tak łatwo uzyskać realną ochronę przed dyskryminacją.

Cudzoziemcy w Polsce – czy są odpowiednio chronieni?

W teorii przepisy chronią wszystkich, ale w praktyce cudzoziemcy często doświadczają utrudnień związanych z barierami językowymi, niewiedzą o przysługujących im prawach czy nieufnością do instytucji. Szczególnie narażeni na dyskryminację są obywatele państw trzecich (spoza UE), w tym osoby pochodzące z Azji, Afryki czy Europy Wschodniej.

W 2022 roku Rzecznik Praw Obywatelskich – Marcin Wiącek wielokrotnie wskazywał na potrzebę zwiększenia ochrony cudzoziemców przed dyskryminacją, m.in. w dostępie do rynku pracy oraz w kontaktach z administracją. 

Czy polskie prawo nadąża za wymogami UE?

Polska formalnie wdrożyła kluczowe dyrektywy antydyskryminacyjne, wciąż występują znaczące rozbieżności między zapisami prawa a ich faktycznym stosowaniem. Komisja Europejska w swoich raportach podkreśla, że skuteczność przepisów zależy nie tylko od ich treści, lecz przede wszystkim od ich praktycznego wdrażania. Aby skutecznie realizować cele polityki antydyskryminacyjnej, Komisja zaleca podjęcie konkretnych działań. Należy do nich w szczególności zagwarantowanie niezależności organów ds. równego traktowania poprzez odpowiednią strukturę administracyjną, czy zapewnienie ofiarom dyskryminacji dostępu do pomocy prawnej. Ponadto, zaleca się wyposażenie tych organów w odpowiednie zasoby kadrowe, techniczne i finansowe, a także stworzenie skutecznych mechanizmów współpracy i komunikacji między organami ds. równego traktowania w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz na arenie międzynarodowej.

Warto zaznaczyć, że dyrektywy UE nie wymagają pełnej harmonizacji, ale zobowiązują państwa członkowskie do osiągnięcia określonych celów. W praktyce oznacza to, że każde państwo może przyjąć własne środki, ale muszą być one realnie efektywne. Polska ma jeszcze wiele do zrobienia, by sprostać tym wymaganiom.

Jak cudzoziemiec może dochodzić swoich praw?

Cudzoziemiec, który doświadczył nierównego traktowania, może skorzystać z kilku ścieżek ochrony:

• złożyć wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich,
• wystąpić do sądu cywilnego z powództwem o naruszenie zasady równego traktowania,
• złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa,
• powiadomić Państwową Inspekcję Pracy (w przypadku dyskryminacji zawodowej), możliwe jest także dochodzenie odszkodowania od pracodawcy lub przeprowadzenie postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą,
• zwrócić się o pomoc prawną do organizacji pozarządowych.

Warto pamiętać, że ustawa o równym traktowaniu przewiduje domniemanie dyskryminacji. Oznacza to, że to pracodawca lub inny podmiot musi wykazać, że nie dopuścił się naruszenia zasady równego traktowania.

Jak możemy pomóc cudzoziemcowi w przypadku dyskryminacji?

Kancelaria Adwokat Katarzyny Maciołek oferuje pomoc prawną cudzoziemcom, którzy spotkali się z nierównym traktowaniem w Polsce. Z nami nie musisz obawiać się barier językowych ani proceduralnych. Zadbamy o Twoje prawa zgodnie z najwyższymi standardami europejskimi.